Standen van de Uitvoering over gegevensuitwisseling

Publieke dienstverleners kennen een grote informatieafhankelijkheid

Veel uitvoeringsorganisaties zijn afhankelijk van de gegevens van andere organisaties. Ze benadrukken dat burgers de dupe kunnen worden van fouten in de keten.

• Dienst Toeslagen legt bijvoorbeeld in haar Stand gedetailleerd de uitdagingen op dit terrein uit. Toeslagen beoordeelt aanvragen voor toeslagen volgens de wettelijke afgesproken regels. Daarbij zit de dienst aan het eind van een complexe keten van gegevensuitwisseling. Toeslagen is dus afhankelijk van informatie van vele andere organisaties. Van de Basisregistratie Personen (BRP) voor de huishoudsamenstelling, van de IND voor de verblijfstitel, van de SVB voor het recht op kinderbijslag en van de Belastingdienst voor het definitief inkomen.

  Problemen in de keten uiten zich door bijvoorbeeld hoge terugvorderingen. De grote informatieafhankelijkheid is dus niet alleen kwetsbaar voor de dienstverlening van Toeslagen maar vooral schadelijk voor het vertrouwen van de burger.

• Het Centraal Administratie Kantoor (CAK) zegt hierover: “Voor een zorgvuldige uitvoering van onze taken zijn wij afhankelijk van de kwaliteit van gegevens van een groot aantal externe partijen, zoals gemeenten, zorgaanbieders, zorgkantoren, zorgverzekeraars, SVB, UWV en de Belastingdienst. Wij verzamelen de gegevens van onze ketenpartners en verwerken dit tot beschikkingen en facturen. Als er fouten worden gemaakt of vertraging ontstaat in deze complexe keten, dan hebben burgers daar last van.”
• Ook de Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane (IBTD) refereert hieraan in haar Stand:
  “Uitvoeringsinstanties zoals de IND, UWV en SVB geven uitkeringsgegevens direct door aan de Belastingdienst en Toeslagen. Informatie over verblijfsvergunningen wordt via de administratie van gemeenten direct doorgegeven aan de Belastingdienst en Toeslagen. De informatie die hierbij wordt gedeeld, bevat gegevens over verblijfplaats en inkomen en dit heeft direct effect op het recht op toeslagen. Bij al deze instanties die gegevens delen met de
  Belastingdienst en Toeslagen kan er soms sprake zijn van een geschil tussen burger en overheid. Soms heeft zo’n instantie zelf een fout gemaakt en niet de burger. In die situaties moet de burger zelf eerst het geschil met de ene overheidsorganisatie oplossen en vervolgens correcties aanvragen bij de Belastingdienst en Toeslagen.”

Organisaties hebben behoefte aan inzicht in (kwaliteit) gegevensstromen

Een aantal uitvoeringsorganisaties uit zorgen over de datakwaliteit en heeft behoefte aan duidelijkheid rondom informatiestromen.

• “We streven ernaar informatie vanuit een centraal punt toegankelijk te maken, zodat centraal inzicht en overzicht op informatiestromen ontstaat,” meldt De Justitiële Informatiedienst (Justid) in zijn Stand. In zijn Stand van de Uitvoering somt Justid een aantal knelpunten op, waaronder:
  • • De informatiehuishouding van de justitiële ketens is versnipperd. Data is opgeslagen in diverse systemen en onderlinge relaties ontbreken;
    • Dataverantwoordelijkheid en het besef dat de eigen (proces-)data ook van belang zijn voor werkprocessen bij andere ketenpartners is lang niet altijd aanwezig;
    • Traditiegetrouw wordt alle mogelijk relevante informatie gedeeld, waar nut en noodzaak van onderschikt belang lijken;
    • Informatie gaat van hand tot hand, verliest aan waarde en de herkomst is vaak moeilijk te achterhalen.
• De Dienst Toeslagen roep collega-uitvoerders op: “Ga samen met ons op zoek naar verbeteringen in de (kwaliteit van de) grote hoeveelheid gegevensstromen. Het beheren en bewaken van de registraties is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het is belangrijk dat hier, ondanks de vaak grote druk en (personeels)tekorten, blijvend aandacht voor is. Zo kunnen we met elkaar de burger zo goed mogelijk van dienst zijn.”

Er wordt op verschillende niveaus gezocht naar oplossingen

Deels zijn er initiatieven per domein om gegevens uit te wisselen, zoals in het sociaal domein. Ook in de zorg gaan stemmen op om samen tot gegevensuitwisseling te komen. Andere organisaties zijn op individueel niveau op zoek naar oplossingen.

• Het Centraal Administratie Kantoor (CAK) meldt hierover: “…En we zijn in het ‘Ketenplan Wmo’ samen met VNG, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Ketenbureau i-Sociaal domein aan de slag om op een structurele wijze in de uitvoering van de Wmo de datakwaliteit te verbeteren.”
• Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) deelt in zijn Stand: “De beperkingen en onmogelijkheden ten aanzien van gegevensuitwisseling, kunnen voor organisaties verlammend werken. In het komende jaar willen we graag met VWS en andere dienstverleners in gesprek om met elkaar tot concrete voorstellen en ideeën te komen hoe gegevensuitwisseling, als dat nodig en gewenst is, juist wél kan. Wij zien bijvoorbeeld mogelijkheden voor de toekomst met persoonlijke gezondheidsdossiers (en/of Europese initiatieven). De cliënt hoeft dan alleen aan te klikken dat hij deze gegevens wil delen en met wie.”
• De Stand van de Uitvoering sociale zekerheid, een gecombineerde rapportage van UWV en SVB, besteedt een compleet hoofdstuk aan gegevensuitwisseling. Beide uitvoerders vermelden diverse pilots om te komen tot gegevensuitwisseling.

  Onder meer over de actielijn ‘meer proactieve dienstverlening’: “Daarnaast willen we het bevorderen van het gebruik van inkomensregelingen door mensen die daar recht op hebben verankeren als overheidstaak in de Wet SUWI. Op dit moment onderzoeken we hoe we dit kunnen vormgeven in samenspraak met diverse dienstverleners, waaronder UWV, de
  SVB, gemeenten en het Inlichtingenbureau. Onderdeel hiervan is het tegengaan van niet-gebruik van inkomensregelingen door beter gebruik te maken van bestaande gegevens…”

  En ten aanzien van de samenloop van detentie en uitkeringen vermelden UWV en SVB: “Begin dit jaar heeft de simulatiesessie, gericht op het beproeven van oplossingsrichtingen om de gegevensuitwisseling te verbeteren, plaatsgevonden met DJI, SVB, IB, VNG en UWV. Tijdens deze sessie kwam naar voren dat er veel meer mogelijkheden zijn omtrent het ontvangen van signalen bij detentie dan thans worden benut. Op dit moment zijn wij de verschillende opties aan het onderzoeken met de betrokken uitvoeringsinstanties.”

• Het Bureau Financieel Toezicht (BFT) heeft meerdere convenanten moeten afsluiten om tot betere gegevensdeling te komen: “BFT ervaart problemen bij het delen van gegevens. BFT sloot meerdere convenanten om effectief gegevens te kunnen delen, o.a. met KNB, AFM, DNB, Belastingdienst, FIOD en Politie. BFT is met justitie in overleg met JNV en KNB om de wet aan te passen.”

Uitvoeringsorganisaties verwijzen naar oplossingen met wettelijke grondslag

Meerdere uitvoeringsorganisaties missen een wettelijke basis voor gegevensuitwisseling, of refereren aan beperkende actuele wettelijke kaders.  

• De Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen (DUS-I) deelt in haar Stand: “Op dit moment ontbreekt een wettelijke grondslag om bepaalde persoonsgegevens te mogen gebruiken en verwerken. Veel vigerende regelgeving staat gegevensuitwisseling tussen overheden zelfs in de weg. Om onze dienstverlening en de rechtmatigheid van subsidieverbetering te verbeteren, is betere gegevensuitwisseling nodig.”
• Een fragment uit de Stand van het Centraal Administratie Kantoor (CAK): “…Ook mogen wij burgers die in meerdere regelingen van het CAK zitten geen integrale dienstverlening bieden. De huidige regelgeving bevat hiervoor vooralsnog geen grondslag. Rijksbreed ontbreekt het daarnaast aan grondslagen om de schulden van burgers bij meerdere overheidsdiensten te identificeren en beschikbaar te stellen aan gemeenten…”
• Ook de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) meldt: “…Wij hebben daarom behoefte aan een ruimere wettelijke grondslag in een kaderwet voor het bij derden kunnen opvragen van gegevens. Dit versterkt onze autoriteitspositie en draagt bij aan de borging van de publieke belangen waar wij op toezien.”
• Om uitkeringen mogelijk te maken bij blijvende betalingsonmacht van werknemers, vraagt UWV in uitzonderlijke gevallen proactief collectief gegevens op bij de curator of werkgever. Daarover staat in de Stand: “Daar lijkt nu geen wettelijke grondslag voor te zijn. Wij gedogen deze werkwijze in de uitvoering, omdat UWV hiermee kan voorkomen dat er veel onrust en mogelijke financiële problemen ontstaan bij een kwetsbare groep. Tegelijkertijd onderzoeken we of we hier een wettelijke basis voor kunnen creëren in het wetsvoorstel over proactieve dienstverlening.”
• De Douane geeft op haar beurt de wens te kennen dat er behoefte is om structurele basisinformatie uit te kunnen wisselen met relevante stakeholders. “Er zijn wettelijke kaders voor informatiedeling en –verwerking en er is de fiscale geheimhoudingsplicht van douanemedewerkers die is vastgelegd in het Douanewetboek van de Unie (DWU). Tegelijkertijd kadert dit de mogelijkheden tot gegevensdeling in, terwijl verdere gegevensdeling wel een positieve bijdrage kan leveren bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit…”
• Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) refereert in zijn Stand aan de Europese datagovernanceverordening (Data Governance Act, DGA) die in de loop van 2023 in werking treedt. “Deze verordening heeft tot doel de beschikbaarheid van gegevens en het vertrouwen in gegevensdeling te vergroten en de technische belemmeringen door gegevensdeling te verminderen. Dit moet leiden tot meer en beter hergebruik van beschermde data die in handen zijn van openbare lichamen. Om dat te faciliteren worden een of meer bevoegde organen aangewezen. Het ministerie van BZK heeft het CBS gevraagd om een rol als bevoegd orgaan te gaan vervullen. […] Een rol als bevoegd orgaan in de zin van de datagovernanceverordening zou het CBS daar een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren. Het CBS staat welwillend ten opzichte van het verzoek, met een aantal voorwaarden en restricties. De rol als bevoegd orgaan sluit aan bij wat het CBS reeds doet.”

Publieke dienstverleners streven naar duidelijkheid rondom AVG en gegevensuitwisseling

In de Special 2023 ‘Inspiratie uit het Buitenland’ blijkt dat vooral België de gegevensuitwisseling veel strakker heeft georganiseerd. Daar vormt privacywetgeving geen beperking om automatisch toeslagen toe te kennen. In de Standen van de Nederlandse publieke dienstverleners wordt met regelmaat de zoektocht naar ruimte voor gegevensuitwisseling in relatie tot de AVG genoemd.

• Zo zegt DUS-I in zijn Stand: “We ervaren echter nog steeds onduidelijkheden bij het delen van informatie als gevolg van privacywetgeving. DUS-I mist een wettelijke basis voor gegevensuitwisseling met andere organisaties om misbruik en oneigenlijk gebruik goed te kunnen bestrijden.”
• De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) meldt: “In de praktijk zien we nog te veel drempels om gegevens binnen en tussen organisaties te delen. Het (vaak onterechte) beeld is dat ‘het niet mag van de AVG’. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) biedt in de praktijk echter zeker wel ruimte om afwegingen te maken tussen verschillende belangen.”
• De Stand van de Uitvoering sociale zekerheid vermeldt: “Zoals reeds in eerdere brieven aan uw Kamer gemeld, vereist het binnen UWV nog inspanningen om in systemen, cultuur en gedrag te voldoen aan wettelijke vereisten ter waarborging van privacy en informatiebeheer, zoals de AVG en BIO. Dit hangt nauw samen met de omvang en complexiteit van het ICT-landschap en het feit dat er steeds hogere eisen worden gesteld aan IB&P.”
• En ook Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) doet een duit in het zakje: “De privacywetgeving biedt hiervoor de nodige ruimte, maar het is belangrijk dat de grondslagen om gegevens uit te mogen wisselen goed worden geborgd in wet- en regelgeving, en dat de noodzakelijke kennis en expertise beschikbaar is, zodat deze ruimte ook gevonden en maximaal benut wordt.”

Uitvoeringsorganisaties ervaren ICT-obstakels in gegevensuitwisseling

Diverse uitvoeringsorganisaties constateren dat hun ICT-systemen erg ingewikkeld zijn geworden door de vele wijzigingen in wet- en regelgeving. De kosten voor herontwerp van ICT-systemen zijn hoog. Meerdere uitvoeringsorganisaties vragen daarom om rust, ruimte en middelen om gegevensuitwisseling te organiseren.

• Zo laat de Justitiële ICT-organisatie (JIO) in haar Stand weten: “Uitvoeringsorganisaties van JenV werken nauw samen met ketenpartners binnen het eigen ministerie, maar ook daarbuiten met andere departementen en overheidslagen. Ze zijn afhankelijk van de ketensamenwerking en de politieke besluitvorming die daaraan voorafgaat. Daarbij is gegevensuitwisseling, met een groeiend ICT-component, van essentieel belang. De eisen die hieraan gesteld worden met betrekking tot beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van informatie zijn hoog in het justitiële domein. Veel organisaties constateren dat de gegevensuitwisseling moeizaam verloopt vanwege een enorme diversiteit aan vaak verouderde systemen en applicaties.”

De bereidwilligheid om gegevensuitwisseling te verbeteren is groot. Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) zegt hierover: “We verwelkomen de maatschappelijke aandacht voor dit onderwerp, en hebben de ambitie om stappen te zetten om de randvoorwaarden voor gegevensuitwisseling te verbeteren.”