Hans van der Vlist reageert op de Staat – In alle Staten

“Na het rapport Werk aan Uitvoering (WAU) van ABDTOPConsult en het rapport van de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties (TCU) hebben de publieke dienstverleners en de gemeenten de handschoen opgepakt om structureel aandacht te vragen voor de problematiek van uitvoerbaarheid van wetten en regels met het uitbrengen van de Staat van de Uitvoering.

Kernboodschap van de Staat is gericht op reductie van complexiteit, dus een pleidooi voor vereenvoudiging van regels. De oproep is met name gericht aan de politiek. Ik ondersteun die oproep van harte!

Mijn verwachting dat deze oproep in de politiek veel daadwerkelijke weerklank krijgt, is echter niet hooggespannen. En als er al iets gebeurt, dan duurt het wet- en regelgevingsproces doorgaans vele jaren. Met media gericht op incidenten en een versnipperd politiek landschap ontstaan er ongetwijfeld ook weer nieuwe complexe regels, ondanks alle goede voornemens en terechte oproepen. Mijn oproep is gericht aan de ambtenarij en de publieke dienstverleners om zelf te doen wat al kan.

Steun voor maatwerk

Of regels eenvoudig zijn of complex, maatwerk zal altijd nodig zijn om recht te doen. Wie daaraan twijfelt, beveel ik van harte aan het interview van Kustaw Bessems met Sandra Palmen in de Volkskrant van februari 2023 te lezen. Zij zegt: ‘Er is verschil tussen het uitvoeren van de wet en het toepassen van het recht’.

Ik las dat ze de bijzondere taak heeft gekregen om onder alle rijksambtenaren rechtsstatelijk handelen te bevorderen. Een professionele steun voor al die ambtenaren die vragen hebben bij de praktische dilemma’s tussen wet/regel en recht.

Steun voor maatwerk is er ook via zogenoemde ‘maatwerkplaatsen’ van publieke dienstverleners. Een mooi voorbeeld van de aanpak en professionalisering van maatwerk is te vinden in het boekje ‘Hoe maatwerk bij UWV het licht zag’. Het bevat niet alleen de principes en de aanpak, ook verhalen van burgers in de knel. En er is de overheidsbrede Maatwerkplaats, die verschillende initiatieven met elkaar verbindt om ervan te leren. En dat is nodig voor het moeilijke werk om in bijzondere situaties recht te doen!

Lost maatwerk alle problemen op tussen staat en burger? Nee, dat niet. Het helpt wel en zal altijd nodig zijn als instrument om in de praktijk van alle dag in bijzondere gevallen tot menswaardige oplossingen te komen.

Ik ben het dan ook niet eens met bestuurskundige Paul Frissen die maatwerk afschildert als een ‘hoerawoord’ en stelt dat maatwerk betekent dat ambtenaren politieke keuzes gaan maken. Wel deel ik zijn stelling dat maatwerk niet de oplossing is voor alle overheidsproblemen en vind ik dat ambtenaren zich moeten verantwoorden over het gebruik van de ruimte voor maatwerk.

Mijn oproep aan alle publieke dienstverleners is vol te houden om ruimte voor maatwerk te nemen als dat nodig is, het professioneel in teamverband te doen en te zorgen dat er politiek verantwoording over kan worden afgelegd.

Uitvoerbaarheid voorop en in de top

Vrijwel nooit begint beleid bij mensen van de uitvoering, betoogt Kustaw Bessens in een opiniestuk naar aanleiding van de Staat van de Uitvoering. Nog altijd is er eerst beleid en daarna mogen uitvoerders zeggen of dat haalbaar is, vervolgt hij.

Dat is inderdaad hoe het jarenlang is gegaan en ook nu nog praktijk is, ook al zijn er voorbeelden (NOW-regelingen) waarbij de uitvoerbaarheid centraal staat. Er is, ondanks de politieke druk wel een kentering gaande. Steeds vaker geven publieke dienstverleners grenzen aan in een vroegtijdiger stadium van het beleidsproces.

In het rapport Werk aan Uitvoering is helder verwoord dat nieuw beleid en wetgeving tot stand moeten komen in een proces waarbij beleid, wetgeving en uitvoering samen in teams voorstellen ontwikkelen. De uitvoeringstoets achteraf is dan alleen nog nodig als check en voor amendementen vanuit de Tweede Kamer. Ook hier een oproep aan ambtenaren en publieke dienstverleners om deze gezamenlijke aanpak in de praktijk te brengen. Hopelijk leidt dit dan ook tot vereenvoudiging van wet- en regelgeving.

Het helpt daarbij als de hoogste ambtenaar, de secretaris-generaal, het belang van de uitvoerbaarheid ook tegenover de politieke leiding vooropstelt. Mijn oproep aan de SG’s: wees wat minder politiek sensitief en meer uitvoeringssensitief.”

Hans van der Vlist