Wat zijn de sleutels tot succes om een doorbraak te forceren op het gebied van gegevensuitwisseling? Die vraag stond centraal tijdens Staatpraat op woensdag 8 november in Nieuwspoort. De reflecties tijdens de avond worden meegenomen in de voorbereiding van de Staat van de Uitvoering 2024.
Burgers en ondernemers die hun gegevens steeds opnieuw moeten aanleveren. Regelingen die te weinig worden gebruikt. IT-systemen die niet met elkaar communiceren en vaak verouderd zijn. En een te veilige interpretatie van privacywetgeving (AVG). Publieke dienstverleners proberen dergelijke problemen vooral zelf op te lossen, maar om echt een stap verder te komen is collectieve actie nodig.
Tijdens de Staatpraat in Nieuwspoort stond de vraag centraal wat de sleutels tot succes zijn om een doorbraak te forceren op het gebied van gegevensuitwisseling. Geïnspireerd door drie succesvolle praktijkvoorbeelden dachten zo’n 130 deelnemers mee over deze vraag.
Als start van de dialoog vertelden drie sprekers vanuit hun praktijk over de lessen en successen met gegevensuitwisseling. Theo Hooghiemstra, bestuurder bij MedMij, Perry van der Weyden, voormalig CIO Rijkswaterstaat, en Leo van Loo, gedelegeerd bestuurder van het Groeipakket Vlaanderen.
Na elke presentatie vraagt gespreksleider Tom Jessen het panel te reageren: Hind Dekker, Tweede Kamerlid D66 en ondervoorzitter commissie Digitale Zaken, Mark Vermeer, directeur Digitale Overheid, ministerie van BZK en Diana Starmans, lid raad van bestuur SVB en stuurgroeplid Staat van de Uitvoering.
Ook de zaal levert na elke presentatie real-time feedback via Mentimeter: Wat spreekt je het meest aan in het verhaal? Aan het eind van de bijeenkomst reageert het publiek op de vraag: Als je minister van Digitale Zaken zou zijn, wat zou je dan als eerste oppakken?
‘Als je chronisch ziek bent, heb je maar zo vier of vijf verschillende zorgportalen te pakken’ schetst Theo Hooghiemstra, bestuurder bij MedMij. ‘Elke praktijk, instelling, zorgaanbieder heeft zijn eigen portaal gebouwd.’
MedMij is gedreven een einde te maken aan deze gefragmenteerde situatie. De stichting ontwikkelde de spelregels waaraan Persoonlijke Gezondheidsomgevingen (PGO’s) moeten voldoen en ontwikkelde zich tot de Nederlandse standaard -en keurmerk- voor het veilig uitwisselen van gezondheidsgegevens tussen zorggebruikers en zorgaanbieders.
Inmiddels neemt het PGO-gebruik snel toe; er zijn op dit moment 350.000 unieke gebruikers. In 2025 moeten alle inwoners van Nederland die dat willen beschikken over een gebruiksvriendelijke en goed gevulde persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO). Zo staat onder meer in het Regeerakkoord, het Integraal Zorgakkoord en Wegiz . Ook is er PGO-wetgeving in de maak, net als een revolutionaire verordening in de zorg.
‘Het was een kwestie van een lange adem,’ vertelt Hooghiemstra. MedMij ging verder dan de eigen taak, door bij vele overheden aan tafel te schuiven en aan versnellingsprogramma’s te werken met koepelorganisaties, wat op veel goodwill kon rekenen en begrip voor het uitstel.
Hij deelt drie lessen:
Op de vraag van Tom Jessen wat de sleutels tot succes waren, concludeert Hooghiemstra: ‘Goed vertrouwen en samenwerking’.
Het panel reageert op de presentatie. Diana Starmans benadrukt de kanteling om te denken vanuit de doelgroep. ‘Er wordt nu te veel vanuit de postzegel gedacht waarop we actief zijn’. Ze informeert naar de manier waarop MedMij omgaat met mensen die niet digivaardig zijn. Waarop Theo Hooghiemstra en ook collega Mark van Dijk (directeur MedMij) erkennen dat dat een groot vraagstuk is waar samen met de Patiëntenfederatie aandacht voor is. ‘We hebben een informatiepunt geopend en schrikken van de klachten van mensen die er nog niet bij kunnen.’ Ze delen dat ze daarbij onder meer tegen uitdagingen aanlopen op het gebied van identificatie en authenticatie: ‘We hebben een hele batterij aan toestemming nodig.’ De aanpak die is ingezet is dat het PGO stap voor stap gebruiksvriendelijker wordt gemaakt.
Mark Vermeer oppert om gebruik te maken van de Informatiepunten Digitale Overheid die nu onder meer bij bibliotheken worden ingericht. Hind Dekker is voorstander van het delen van zorggegevens, maar uit haar zorg over inzage in die gegevens door de zorgverzekering. Theo Hooghiemstra legt daarop uit dat inzage in het systeem door verzekeraars absoluut onmogelijk is en dat dit ook beaudit wordt.
Wat spreekt het publiek het meest aan in het verhaal? Een greep uit de meest genoemde reacties:
Perry van der Weyden heeft jarenlange ervaring met digitalisering en informatievoorziening binnen de Rijksoverheid. Hij vertelt tijdens Staatpraat over de oprichting van het data-lab bij Rijkswaterstaat dat aan de basis heeft gestaan van het intensieve gebruik van data door de gehele RWS-organisatie. In die tijd sleepte hij de titel ‘CIO of the Year’ in de wacht.
‘Als wij de data niet gebruiken, doen anderen het,’ was het pleidooi van Van der Weyden bij RWS voor een datalab. Zijn opdracht aan de tien jonge mensen die het data-lab vormden: ‘Doe mij elk jaar twee oplossingen voor problemen.’
Zo slaagde de club erin om de fileproblematiek terug te dringen, door met 63% zekerheid ongelukken te voorspellen op de rijksweg. De bron: tien jaar historie aan data en 27 verschillende databestanden. De investering: tien miljoen euro. (‘We konden wel 200 externen naar huis sturen’.) Door de ophaaldiensten op basis van deze voorspellingen op strategische plekken te positioneren, werd de wegsleeptijd teruggedrongen van 16 naar 9 minuten. Dat betekende 7 minuten winst. En elke minuut scheelt zes minuten file.
Een succesverhaal. Maar toen Van der Weyden het datalab ook wilde laten voorspellen wanneer kunstwerken van RWS (zoals bruggen en sluizen) kapot zouden gaan, strandde dit idee in de bureaucratie. Tien jaar later is het project nog niet van de grond gekomen. ‘Doodzonde.’ Zijn conclusie: ‘Innovatie is geen productie draaien, maar we krijgen wel de regels van productie.’
Innovatie vraagt om ruimte, is de mening van Van der Weyden. Het vraag ook om leiderschap. En hij ziet een oplossing in de innovatieagenda voor het Rijk; ‘Als je iets met data wil doen, ga het samen doen. Zoek partners.’
Hind Dekker ziet veel kansen in dergelijke data-innovaties, maar maant ook tot voorzichtigheid. ‘Zodra data de persoonlijke levenssfeer van mensen raken, gaan alle alarmbellen af.’ Ze ziet ook kansen in een Rijksagenda, een uitdaging gezien de vele silo’s waarin de overheid werkt.
Mark herkent dat dingen stuklopen naarmate ze hoger in de organisatie worden voorgelegd. Ook hij is van mening dat je innovatie niet te veel voor de voeten moet lopen vanuit directie en staf. Hij is niet overtuigd van het nut van een Rijksagenda, maar is groot voorstander van samenwerking. Hij noemt daarbij de Interbestuurlijke Datastrategie en de inrichting van een triageloket, op initiatief van het Netwerk van Publieke Dienstverleners, om lastige kwesties vooraf te toetsen om achteraf schade en schande te beperken. Vermeer voegt verder toe dat hij van mening is dat het datagebruik van de overheid het stadium van innovatie is ontstegen.
Diana Starmans voegt toe dat ze voorstander is van klein beginnen en experimenteren, maar ook voor gestandaardiseerd samenwerken en leren van elkaar.
Wat spreekt het publiek het meest aan in het verhaal? Een greep uit de meest genoemde reacties:
Ook komt er een kritische kanttekening uit de zaal: als het gaat om handhaven is er veel mogelijk, maar bij proactieve dienstverlening zijn we heel terughoudend in het uitwisselen van gegevens. Dit was een mooi bruggetje naar het succesverhaal uit Vlaanderen.
Hij was al meerdere keren in Nederland om te vertellen over hoe Vlaanderen het automatisch toekennen van toeslagen heeft georganiseerd, ondanks privacyregels. Maar Leo van Loo, gedelegeerd bestuurder Groeipakket Vlaanderen, licht het met plezier nog eens toe. ‘U moet alleen even wennen aan mijn Vlaamse tongval.’
In Vlaanderen worden 13 miljoen betalingen van het Groeipakket op jaarbasis automatisch uitgekeerd. Het gaat om relatief kleine bedragen. Een aantal toeslagen wordt nog niet automatisch uitgekeerd; zowel het startbedrag als de zorgtoeslag worden toegekend op basis van medische gegevens. En die zijn nog niet gekoppeld, maar daar wordt aan gewerkt.
Van Loo vestigt de meeste aandacht op vijf succeselementen:
Vervolgens staat Van Loo stil bij een aantal bouwstenen. Eén daarvan is het principe dat men in Vlaanderen uitgaat van semi-authentieke bronnen. Dat wil zeggen dat de gegevens uit de bronnen van overheidsagentschappen als correct worden geacht, totdat het tegendeel bewezen wordt. Dus tot het moment dat een burger of een andere overheidsorganisatie bezwaar maakt, mag je op die gegevens vertrouwen.
Het systeem is inmiddels ook uitgebreid naar steden en gemeenten. Van Loo benadrukt dat het systeem ‘menselijke ‘bejegening’ niet uitsluit.’ Wanneer mensen twijfelen of gegevens correct zijn, of andere vragen hebben, is de overheid bereikbaar via ‘De Huizen van het Kind’. Het systeem van automatische toekenning van toeslagen heeft 150.000 extra kinderen bereikt.
Diana Starmans geeft aan onder de indruk te zijn van het Vlaamse systeem. ‘Het zou in Nederland helpen als automatische toekenning als basisprincipe wordt gezien. Zowel om niet-gebruik van regelingen als ook gedoe met terugvorderingen te voorkomen.’ Hind Dekker: hoe wij in Nederland toeslagen hebben geregeld, is heel ingewikkeld. Daarnaast heerst in Nederland veel terughoudendheid om toeslagen aan te vragen vanuit de angst voor terugvordering.
‘Ik ben er stikjaloers op,’ laat Mark Vermeer weten. ‘Maar dit is wel het dividend van 40 jaar investeren in data infrastructuur. De randvoorwaarden zijn in Vlaanderen beter dan bij ons.
Heeft Leo van Loo een advies voor Nederland? Na de nodige bedenkingen of dat wel aan hem is, zegt hij toch “Er moet iemand zeggen: wij gaan dit gewoon doen. Er is politieke moed voor nodig.’ En: ‘Begin klein met duidelijke voordelen.’
Wat spreekt het publiek het meest aan in het verhaal? Een greep uit de meest genoemde reacties:
Er komt nog een vraag uit het publiek. Is Leo van Loo niet bang voor datalekken? Hij erkent zeer bang te zijn. ‘Een hacker is altijd sneller dan de beste beveiliging. De vraag is alleen of het verlammend moet werken. Mijn antwoord daarop is nee.’
De afsluitende vraag aan het publiek was: Als je de minister van Digitale Zaken zou zijn, wat zou je dan als eerste aanpakken? Een greep uit de reacties via Mentimeter:
Bekijk hier de presentaties van de sprekers. De belangrijkste lessen van de avond vatten we als volgt samen:
De bijeenkomst is de eerste in een reeks van activiteiten waarvoor vertegenwoordigers van de uitvoering, beleid, politiek, bedrijfsleven en samenleving uitgenodigd worden om hun inzichten en adviezen in te brengen voor de Staat van de Uitvoering 2024. Zo organiseert de Staat van de Uitvoering in maart 2024 een hackathon over gegevensuitwisseling. Houd de LinkedIn-pagina in de gaten voor updates hierover.
Fotografie: Jan Buteijn
Ben je werkzaam als adviseur of bestuurder binnen beleid of uitvoering? En wil je meer weten of denk je graag mee over (onderwerpen uit) de Staat van de Uitvoering? Volg onze activiteiten en praat mee op LinkedIn!
